Европын зэрлэг амьтан хамгаалах конвенцийн III хавсралтад бүртгэгдэж, 2006 онд бүс нутгийн хэмжээнд “устаж болзошгүй” ангилалд багтсан "Дархадын цагаан загас"-ны талаар мэдээлэл хүргэж байна.
Дархадын цагаан загасны биеийн урт 69 см, жин 5 кг хүрэх бөгөөд дунджаар 13 жил насалдаг. Дэлхий дээрх хамгийн том "цагаан загас"-ны төрөл 1918 онд баригдсан бөгөөд 18,9 кг жинтэй байсан аж. Харин байгаль дээр хамгийн удаан амьдарсан нь 45 жил насалсан байдаг.
Мөнгөлөг хайрс нь гялтганаж, ихэд гоёмсог харагдах уг загас нь нуруун тус газраа жижиг өөхөн сэлүүртэй. Цагаан загасны өвөг нь Эоцений галав буюу одоогоос 50 сая гаруй жилийн өмнө халим, заан, хирс зэрэг амьтадтай зэрэгцэн оршиж, Евро-Ази, Америкийн цэнгэг усанд амьдарч байжээ.
Гялтгар, чамин хайрстай уг загас нь амьдралынхаа ихэнх хугацааг нуурын 3-14 метрийн гүнд өнгөрүүлдэг. Түүнчлэн нуурын болон голын гэх 2 бүл үүсгэн ямар ч орчин нөхцөлд зохицон амьдрах чадвартай.
- Нуурын бүл нь намар цагт усны температур +12-оос +18 хэм,
- Голын бүл нь усны температур +1-ээс +3 хэм болох үед түрсээ шахдаг.
Гэвч бусад загастай харьцуулахад түрс хөврөлийн хөгжил нь маш удаан, өвөл мөсөн дор явагддаг учир 8 сарын дараа л анхны авгалдай нь гарна. 5-7 насандаа биеийн урт 38 см хүрэхэд бэлгэ боловсорч үржилд орно.
Нуурын цагаан загас
Голын цагаан загас
Биеийн бүтэц, зан төлөв, амьдрах хэв маягийн хувьд маш хувирамтгай уг загас нь насны хэлбэлзлээс хамааран идэш тэжээл нь ч өөр өөр байдаг. Тухайлбал, хоёр нас хүртлээ усан дахь хөвмөл амьтдаар, 3-4 насандаа хөвмөл болон ёроолын амьтдаар, 5 наснаасаа эхлэн усны шавж, авгалдайгаар хооллодог байна.
Хавар Дархадын хотгорын нуур, голын идэш тэжээлээр баялаг, гүехэн устай хэсэгт идээшилнэ. Үржлийнхээ үед нуураас гол руу, голоос нуур луу шилжин амьдарна. Зуны улиралд голын тогтуун урсгалтай хэсэг, булан тохойд амьдарна.
Хойд мөсөн далайн ай савын Дархадын хотгорын нуур, голууд, Эг, Үүр, Идэр, Сэлэнгэ мөрөнд тархан амьдардаг бүс нутгийн хэмжээнд устаж болзошгүй "Дархадын цагаан загас"-ыг жил бүрийн 8 дугаар сарын 01-ний өдрөөс 10 дугаар сарын 20-ны өдөр хүртэл агнахыг хуулиар хориглосон байдаг.
Хэрэв энэ үед олноор нь агнаж, олборловол уг загасны биеийн хэмжээ нь жижгэрч, нөхөн үржих боломж нь алдагдаж цаашлаад удмын сан нь устаж үгүй болох аюултай. Үржлийн үед нь хууль бусаар агнасан тохиолдолд Монгол Улсын Амьтны тухай хуулийн 37.2-д зааснаар амьтны аймагт учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлнэ.
