Шүүх шинжилгээний тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг 2022 оны 12 сарын 23-ны өдөр баталсан. Уг хуулиар “Сэтгэцэд учирсан хор уршиг”-ийг нотлох, үнэлж тогтоохтой холбоотой зохицуулалтуудыг нарийвчлан оруулж өгснөөрөө онцлогтой. 

Монгол Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчийн 2023 оны 7 дугаар сарын 3-ны өдрийн хуралдаанаар “Хүний сэтгэцэд учирсан хор уршгийг арилгах, нөхөн төлүүлэх төлбөрийн жишиг аргачлал”-ыг баталж  бүх шатны шүүхүүдэд хүргүүлэв. 

Шүүх шинжилгээний тухай хуулийн 40 дүгээр зүйлийн 40.3-т заасны дагуу сэтгэцэд учирсан хор уршгийн зэрэглэлийг тогтоох талаар зохицуулсан. Тодруулбал, Эрүүгийн хуулийн 14 бүлгийн 85 гэмт хэрэгт сэтгэцэд учирсан хор уршгийн зэргийг тогтоохоор болсон. Тухайлбал:

• Хүн амь нас хохироох;
• Хүний эрүүл мэндэд хохирол учруулах;
• Гэр бүлийн хүчирхийлэл үйлдэх;
• Ялгаварлан гадуурхах
• Хулгайлах
• Дээрэмдэх
• Залилах
• Байгаль орчныг бохирдуулах гэх мэт гэмт хэрэг үүнд багтаж байна.

“Хүний сэтгэцэд учирсан хор уршгийг арилгах, нөхөн төлүүлэх төлбөрийн жишиг аргачлал”-д  гэмт хэргийн улмаас хохирогч нас барсан бол түүний гэр бүлийн гишүүний сэтгэцэд учирсан гэм хорыг арилгах, нөхөн төлөх төлбөрийн хэмжээг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 150 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээгээр, эсхүл нас барсан хүний нас, хүн амын дундаж наслалтын зөрүүг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 5 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний мөнгөн дүнгээр үржүүлэн хохирогчид аль ашигтайгаар шүүхээс тогтооно гэж тусгажээ.

Тодруулбал, хүн амын дундаж нас 71 гэж үзэхэд 30 настай залуу амиа алдсан бол тухайн дундаж наснаас нь хасаад 41 жил идэвхтэй амьдрах бололцоотой байсан гэж тооцно. Үүнийг хөдөлмөрийн хөлсний хэмжээг 5 дахин үржүүлээд 112 сая 750 мянган төгрөгийг ар гэрт нь олгуулах байдлаар хуулийн төсөлд тусгажээ.

Уг заасан хэмжээ нь хохирогчийн сэтгэцэд учирсан хор уршгийн болон нөхөн төлбөрийн дээд хязгаар буюу 100 хувь болно. Иймд гэмт хэргийн улмаас хүний сэтгэцэд учирсан эмгэгийг 5 зэрэглэлд ангилсан шалгуурын дагуу хувьчилж, хор уршгийн нөхөн төлбөрийн мөнгөөр илэрхийлэгдэх дээд хэмжээг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 150 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх төгрөгөөс тооцох үндсэн аргачлалыг баримталсан. Сэтгэцийн хор уршгийн хэмжээ буюу 

• 1-р зэрэглэл 0-3 хувь
• 2-р зэрэглэл 4-8 хувь,
• 3-р зэрэглэл 9-15 хувь,
• 4-р зэрэглэл 15-30 хувь,
• 5-р зэрэглэл 31-99 хувь гэж тогтоож, хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 150 дахин нэмэгдүүлсэн дүнгээс нөхөн төлбөрийн хэмжээг хувьчлан тус тус тооцно.

Гэмт хэргийн улмаас хохирогч нас барж бага насны хүүхэд бүтэн өнчин болсон бол дээрх 100 хувийн хэмжээг 2 дахин нэмэгдүүлж тогтоохоор тусгасан байна.